Ελευθέριος Βενιζέλος – Νίκος Καζαντζάκης
Είναι πολύ δύσκολο να διερευνήσουμε την πολύπλοκη προσωπικότητα του Νίκου Καζαντζάκη. Ο Νίκος Καζαντζάκης ανήκει πέρα από τον τομέα της πεζογραφίας, όπου έγινε γνωστός σε όλο τον κόσμο, χάρις στα σπουδαία μυθιστορήματά του και στον τομέα της ποίησης με το έπος του “Οδύσεια” και τον αγωνιζόμενο μέχρι τελικής πτώσεως Οδυσσέα του. Άλλωστε θεωρούσε τον εαυτό του ποιητή. Είναι επίσης θεατρικός συγγραφέας, έχει γράψει περίφημες επιστολές και έχει κάμει σπουδαίες μεταφράσεις. Τα δοκίμιά του αλλά και τα ταξιδιωτικά του αποτελούν καθαρές επιστημονικές αναλύσεις και διδασκαλίες. Προβλέπουν την διαμόρφωση των ανθρώπινων σχέσεων στο μέλλον.
Ο Νίκος Καζαντζάκης όμως έχει μια έμφυτη ροπή προς τον τομέα της πράξης. Ας μην ξεχνούμε ότι ο Καζαντζάκης ακολουθεί το μαρτυρικό δρόμο ενός αγωνιζόμενου και πολιτευόμενου συγγραφέα.
Έγινε επί εποχής Ελευθερίου Βενιζέλου διευθυντής του υπουργείου περιθάλψεως και μετέφερε τον κινδυνεύοντα ελληνισμό του Καυκάσου πίσω στην πατρίδα. Είναι αυτός που μαζί με τον Κακριδή και τον Καλλιτσουνάκη διερεύνησε τις μεγάλες ωμότητες των Γερμανών ναζί στην Κρήτη για τις αποζημιώσεις που ακόμα περιμένουμε. Έγινε υπουργός. Ακόμη ίδρυσε ένα σοσιαλιστικό κίνημα. Υπήρξε αντικείμενο διώξεων από το πολιτικό και το εκκλησιαστικό κατεστημένο. Σε μια επιστολή του προς την Γαλάτεια μας λέει “η θεωρία έχει αξία μονάχα ως προετοιμασία. Ο αγώνας ο κρίσιμος είναι η πράξη”. Σε μια άλλη αυθεντική, δική του μαρτυρία μας λέει για τον εαυτό του: “Με θεωρούν λόγιο, διανοούμενο, γραφιά. Και δεν είμαι τίποτε από αυτά. Τα δάχτυλά μου όταν γράφω δεν μελανώνονται, αιματώνονται. Θαρρώ δεν είμαι παρά μια απροσκύνητη ψυχή”. Να μην ξεχνούμε επίσης ότι μόνο τα τελευταία εννέα χρόνια της ζωής του (1948 – 1957) αφιερώθηκε ολοκληρωτικά στη λογοτεχνία, στην Αντίπολη της Νότιας Γαλλίας.
Η γοητευτική, η μαγευτική μυθοπλασία των μυθιστορημάτων του Καζαντζάκη, που τον έκαμαν γνωστό σε όλον τον κόσμο και μέσα από αυτά έγινε γνωστός ο νεότερος ελληνικός πολιτισμός
απανταχού της γης στηρίζεται και στην μετάπλαση σε αυτά τα αθάνατα λογοτεχνικά δημιουργήματά του όχι μόνο των ιδεών, των αγώνων και της φιλοσοφίας του αλλά και όλης της εμποδισμένης και ματαιωμένης πολιτικής και κοινωνικής δράσης του.
Οι ήρωες των μυθιστορημάτων του, όπως ο “Καπετάν Μιχάλης”, “ο Χριστός ξανασταυρώνεται”, “ο Φτωχούλης του Θεού” αλλά και τόσων άλλων, πολιτικοί αγωνιστές, κοινωνικοί επαναστάτες και αναμορφωτές μεταφέρουν την φιλοδοξία και τη δύναμη της Πολιτικής με την πένα του Καζαντζάκη.
ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΚΑΙ ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος εμπνεύστηκε από την εθνική ιδέα της απελευθέρωσης και της εδαφικής ολοκλήρωσης της Ελλάδας. Εμπνεύστηκε από την ίδια την ιστορία. Πίστεψε πάνω από όλα στα οράματα του ελληνισμού. Πίστεψε στον ίδιο τον ελληνικό λαό, στους σύγχρονούς του Έλληνες. Πίστεψε κατ’ εξοχήν στον ίδιο τον εαυτό του.
Ο Νίκος Καζαντζάκης εμπνεύστηκε από τον Νίτσε, τον Μπερξόν, τον Βούδα, τον Χριστό, τον Όμηρο, τον Δάντη. Πίστεψε και αυτός κατ’ εξοχήν στον εαυτό του, όπως πίστεψε και στα οράματα του ελληνισμού.
Ο Καζαντζάκης πιστεύει ότι ο αρχαίος κρητικός πολιτισμός είναι ο πρόδρομος του αθηναϊκού και του ίδιου του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος εμπνέεται εξαρχής και αυτός από τους αρχαίους Έλληνες. Μεταφράζει μάλιστα αργότερα και τον Θουκυδίδη. Μας λέει αντίθετα από τον Καζαντζάκη ότι η Ελλάδα δεν έχει δίκαια, έχει συμφέροντα. Άλλωστε οι διεθνείς σχέσεις είναι σχέσεις συμφερόντων. Είναι η σωστή άποψη ενός ρεαλιστή πολιτικού.
Το 1919 ο Βενιζέλος έχει ολοκληρώσει το μέγιστο μέρος του έργου του. Είναι όμως κατάφορτος ευθυνών. Ο Καζαντζάκης αρκετά νεότερος δεν έχει ολοκληρωθεί ως συγγραφέας. Καταξιώνεται χάρις στα μυθιστορήματά του που γράφονται πολύ αργότερα. Ο Καζαντζάκης επιζητούσε μια στενότερη φιλία. Οι δρόμοι τους χωρίζουν.
Ένας άνθρωπος του πνεύματος και της τέχνης ο Καζαντζάκης, που έχει και πολιτικές φιλοδοξίες γοητεύεται από την πολιτική. Ένας άνθρωπος της πολιτικής ο Βενιζέλος θαυμάζει τους ανθρώπους του πνεύματος και της τέχνης. Ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την ελληνική εκπαίδευση την οποία στηρίζει ποικιλοτρόπως, την λογοτεχνία και τον ελληνικό πολιτισμό γενικότερα. Θα μπορούσαν και οι δύο να είχαν υπηρετήσει και την πολιτική και την τέχνη σε κάποιες περιόδους της ζωής τους;
Οπωσδήποτε χρειάζεται η στενότερη σχέση, χρειάζεται η συμμαχία μεταξύ των πολιτικών και των ανθρώπων των γραμμάτων και της τέχνης. Μόνον έτσι θα εξυπηρετηθούν καλύτερα τα λαϊκά, τα εθνικά και τα πανανθρώπινα συμφέροντα. Μόνον έτσι θα αντιμετωπισθεί η αντίθετη παράλληλη εξουσία των ανθρώπων του χρήματος
Οι σχέσεις Βενιζέλου και Καζαντζάκη εξομαλύνονται για τους εξής λόγους: 1ον και οι δύο συνδέονται με το νεότερο ελληνισμό μέσω του κλασικού ελληνικού πολιτισμού, 2ον κι οι δυο αγαπούν και είναι αφοσιωμένοι υπερβολικά στην ιδιαίτερη πατρίδα τους την Κρήτη και τη Μητέρα Ελλάδα. Είναι και οι δύο ατρόμητοι αγωνιστές. 3ον και οι δύο έχουν ζήσει μια ηρωική ζωή, 4ον και οι δύο φτάνουν στην αντιθετικότητα υποστηρίζοντας ορισμένες φορές αντίθετες θέσεις και απόψεις, με την έννοια που δίνουν οι Έλληνες προσωκρατικοί φιλόσοφοι και 5ον και οι δύο είναι αντίπαλοι του εθνικολαϊκισμού.
Σήφης Μιχελογιάννης
(Από την ομιλία του , με θέμα “Η φιλοδοξία και η δύναμη της πολιτικής στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη-Ελευθέριος Βενιζέλος και Νίκος Καζαντζάκης”, στο Επιστημονικό Συνέδριο στο Μουσείο της Ακρόπολης, στην Αθήνα.)