Μετά την κήρυξη της ανεξαρτησίας του Ελληνικού κράτους (1830) , η Σύρος διαμορφώθηκε σε οικονομική πρωτεύουσα και σε σημαντικότατο εμπορικό κέντρο του χώρου της Ανατολικής Μεσογείου. Στα πλαίσια των κερδοσκοπικών πράξεων και σκέψεων που επικρατούσαν στην Ερμούπολη, όπως ήταν φυσικό δεν έλειψαν κατά καιρούς έργα σπουδαία, τα οποία είχαν ως αποκλειστικό σκοπό την διανοητική και ηθική μόρφωση, όσων διέμεναν στο νησί. Ένα τέτοιο σπουδαίο και σοβαρό έργο ήταν η σύσταση του ‘’Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Κρητών’’.
Φιλόμουσοι Κρητικοί που διέμεναν στην Ερμούπολη της Σύρου, στο τέλος της δεκαετίας του 1850, σκέφτηκαν ότι όφειλαν να συσφίξουν τις κοινωνικές τους σχέσεις, να βελτιώσουν την πνευματική και ηθική τους κατάσταση, να συνδράμουν στην εκπαίδευση των τέκνων των συμπατριωτών τους, να στηρίξουν τον αμαθή ορθόδοξο πληθυσμό της Κρήτης και να βοηθήσουν την ιδιαίτερη πατρίδα τους να απαλλαγεί από τον Τουρκικό ζυγό. Για την πραγματοποίηση αυτών των στόχων ‘’επέβαλαν εις εαυτών τους την υποχρέωση και του συνεισφέρειν και του δέχεσθαι συνεισφοράς’’. Και για να καταστήσουν το θεάρεστο αυτό έργο και συνεχές και σκόπιμο, σύστησαν τακτικό σύλλογο με την παραπάνω επωνυμία.
Την πρωτοβουλία ανέλαβαν οι : α) Εμμανουήλ Βυβιλάκης, υπηρετούσε τότε ως Πρόεδρος Πρωτοδικών στην Ερμούπολη, β) Εμμανουήλ Μαγκάκης, ήταν δάσκαλος. Το όνομά του απαντά στο πρακτικό εκλογής των Κρητών εκλεκτόρων που ψήφισαν στις εκλογές της πρώτης Εθνοσυνέλευσης μετά την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843. Το 1866 προσφέρει εκατό (100) δραχμές στην επιτροπή της Ερμούπολης, που διαχειριζόταν το λογαριασμό για την ενίσχυση του Κρητικού Αγώνα. Το 1870 διευθύνει ιδιοσυντήρητο σχολείο στην Ερμούπολη με 34 μαθητές. γ) Ανδρέας Ναύτης, ήταν δικηγόρος. Οι γονείς του Μιχαήλ και Κυριακή κατάγονταν από την Κρήτη. Η μητέρα του ήταν πιθανότατα Ρεθεμνιώτισσα. Ο πατέρας του έφυγε από την Κρήτη 18 χρονών και πήγε στη Σμύρνη, όπου σπούδασε ιατρική. Κι αυτός και η σύζυγός του μυήθηκαν εκεί από τους πρώτους στην Φιλική Εταιρεία και πρόσφεραν σημαντικές υπηρεσίες στο έργο της. Το 1821 έφυγαν από την Σμύρνη και κατέφυγαν στην Τήνο, όπου έμειναν ως το 1823. Έφυγαν όμως κι από κει λόγω της επιδημίας πανώλης και εγκαταστάθηκαν στη Σύρο. Εκεί ο γιός τους Ανδρέας είχε λαμπρή σταδιοδρομία ως δικηγόρος. Κατά την επανάσταση των Αδελφών Χαιρέτη (1841) στην Κρήτη, γίνεται μέλος της Επιτροπής για την διαχείριση του επαναστατικού αγώνα. Το 1843 το όνομά του στο πρακτικό εκλογής των Κρητών που ψήφισαν στις εκλογές της πρώτης Εθνοσυνέλευσης μετά την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843. Ασχολείται ιδιαίτερα , ως δημοτικός σύμβουλος (1858 – 1862), στο Δήμο Ερμούπολης με κοινωνικές και φιλανθρωπικές δραστηριότητες και διακρίνεται, παρά τις αντιδικίες των αντιπάλων του. δ) Ιωάννης Κ. Βλαστός και ε) Π. Κ. Πατσουδάκης, ήταν καφεπώλης. Οι ίδιοι αποτέλεσαν και την πρώτη πενταμελή επιτροπή διοίκησης του Συλλόγου. Η προσφορά του πρώτου στη στοιχειώδη εκπαίδευση της νεολαίας της Κρήτης ήταν ήδη γνωστή, όπως ήταν γνωστά και τα προβλήματα όλων των σχολείων που είχαν ιδρυθεί ή επρόκειτο να ιδρυθούν εκείνη την περίοδο (1842 – 1862) στη μεγαλόνησο.
Η αντιμετώπιση κυρίως αυτών των προβλημάτων υπήρξε το σημαντικότερο κίνητρο για την σύσταση του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Κρητών, όπως προκύπτει από το σκεπτικό του Καταστατικού και του Κανονισμού λειτουργίας του. Οι Κρητικοί της Ερμούπολης επιθυμούσαν να ενισχύσουν κι εκείνοι τις πρωτοβουλίες που είχαν αναληφθεί εκεί και στην Κρήτη με την προμήθεια και την αποστολή βιβλίων και άλλων χρήσιμων ειδών για την εκπαίδευση των τέκνων των πτωχών συμπατριωτών τους, καθώς και με την έκδοση ωφέλιμων και διδακτικών βιβλίων για την διανοητική και ηθική μόρφωση τους.
Ο Εμμανουήλ Βυβιλάκης έγραψε αργότερα τους στίχους :
‘’Εις Σύρον εκατώρθωσε κ΄ εσύστησεν ομάδα
Εντίμων σύλλογον Κρητών, εις μια εβδομάδα.
Όστις έκτοτ΄ ακολουθεί, και σήμερον ακμάζει
Και την πανήγυριν αυτών κατ΄ έτος εορτάζει’’.
Η ίδρυση του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Κρητών δημιούργησε έντονη αίσθηση και έτυχε εντυπωσιακής υποδοχής και από τους Κρητικούς της Ερμούπολης και από του τους Κρητικούς του υπόλοιπου Ελλαδικού χώρου και από τους απανταχού συμπατριώτες τους, προς τους οποίους απευθύνθηκε η επιτροπή του. Στην Αθήνα, στην Πάτρα, στο Ναύπλιο, στην Αλεξάνδρεια, στην Σμύρνη, στο Βουκουρέστι και σε άλλους τόπους, όπου διέμεναν Κρητικοί, δέχθηκαν με χαρά την τιμή να γίνουν μέλη και συνδρομητές του. Αλλά και ο τύπος εκείνης της εποχής παρουσίασε και εξήρε το γεγονός με κολακευτικούς και εξόχως ενθαρρυντικούς λόγους.
Μέσα σε λίγους μήνες από την σύστασή του και την έγκριση του καταστατικού του, και ενώ ασχολούνταν ακόμη τα μέλη του με την οργάνωση και τον προγραμματισμό, διένειμαν τα πρώτα βιβλία και έδωσαν την πρώτη υποτροφία από τις συνεισφορές των ομογενών.
Ειδικός σκοπός του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Κρητών ήταν η προσήλωσή του στην εκπαίδευση των δασκάλων, γι΄ αυτό και παρείχε υποτροφίες.
Πηγή: facebook.com (του συλλόγου)