Λουμπούνια: Παλιότερα δεν έλειπαν από το τραπέζι της Σαρακοστής
Ακόμη και σήμερα στην Κρήτη τα λουμπούνια συμπεριλαμβάνονται σε αρκετά σαρακοστιανά τραπέζια. Παλιότερα, ωστόσο, ήταν η παρουσία τους συχνότερη την περίοδο της Σαρακοστής. Στην Κρήτη, μάλιστα, αποτελούσαν και μεζέ της τσικουδιάς.
Τα λουμπούνια είναι καρπός του λούπινου και το λούπινο είναι φυτό , που ανήκει στην οικογένεια των ψυχανθών. Στην Ελλάδα τα συναντάμε, κυρίως, στη Μάνη, στην Κρήτη, στο Άγιο Όρος και στα Δωδεκάνησα. Χρησιμοποιούνται και σήμερα ως τροφή του ανθρώπου, αλλά πολύ λιγότερο από τα παλιότερα χρόνια.
Φωτογραφία με λούπινα στον Κάμπο της Κριτσάς, στο Λασίθι (anatolh.com)
Στη Δυτική Κρήτη τα λούπινα τα αποκαλούν λιμπίνους και στην κεντρική Κρήτη λουμπούνια ή λουμπούνους, ενώ στην υπόλοιπη Ελλάδα έχουν κι άλλες ονομασίες, όπως λούμπινα, λουμπινάρια, πικροκουκιά, λυμπούσια, αγριολούπινα. Η σπορά τους γίνεται το φθινόπωρο και η συλλογή τους, κατά κανόνα, τον Αύγουστο, όταν το μεγαλύτερο μέρος των λοβών έχει αρχίσει να ωριμάζει.
Το λούπινο είναι ένα ποώδες φυτό.ετήσιο, ορθόκλαδο. Έχει διακλαδώσεις. με μια κεντρική κατακόρυφη ρίζα. Τα άνθη του μπορεί να έχουν λευκό, κίτρινο, κυανό, μαργαριτώδες χρώμα και εκπτύσονται επάκρια σε βόστρεις.
Τα λουμπούνια είναι πικρά και η διαδικασία ξεπικρίσματος απαραίτητη. Γέμιζαν παλιότερα σακιά ή μεγάλες γούρνες με λουμπούνια και τα άφηναν στους ποταμούς ή στη θάλασσα, για να ξεπικρίνουν και νάναι έτοιμα για τροφή.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις , η καλλιέργεια του λούπινου στην αρχαιότητα ξεκίνησε από την Αίγυπτο. Όμως πιθανότερο είναι το λευκό λούπινο να καλλιεργήθηκε στην αρχαία Ελλάδα, όπου υπάρχουν οι περισσότερες ποικιλίες του φυτού σε άγρια μορφή μέχρι σήμερα.
Ο καρπός του λούπινου αποτελούσε πλούσια πηγή ασβεστίου, σιδήρου, μαγνησίου και φωσφόρου. Τα λουμπούνια τα αποκαλούσαν «κρέας του φτωχού» λόγω της υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες-φτάνει μέχρι 44%-ενώ σήμερα έρχονται να δώσουν λύση στ’ αυξημένα έξοδα των κτηνοτρόφων σε ζωοτροφές
Η καλλιέργεια του λούπινου στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης και της Κρήτης, έχει σχεδόν εγκαταλειφθεί καθώς τα λουμπούνια θεωρήθηκαν ευτελές προϊόν.