Ο Καζαντζάκης για τις αντιδράσεις στο βιβλίο του “Ο Καπετάν Μιχάλης”
Γράφει ο Γιώργος Βαρβέρης
Έτοιμη να προβληθεί η ταινία του Κώστα Χαραλάμπους “Ο Καπετάν Μιχάλης” στους ελληνικούς κινηματογράφους από την Πέμπτη 21 Δεκεμβρίου και μια επιστολή του Νίκου Καζαντζάκη, όσον αφορά αυτό το έργο του, αποκτά, θάλεγε κανείς, επικαιρότητα. Μια επιστολή, που στάλθηκε από την πόλη Αντίπ της Γαλλίας, όπου διέμενε τότε ο παγκόσμιος συγγραφέας, στον φίλο του Γιάννη Κωνστανταράκη πριν 69 τόσα χρόνια, τον Ιούνιο του 1954, όταν κάποιοι “διανοούμενοι” εδώ στην Ελλάδα ισχυρίζονταν, ότι το βιβλίο αυτό “διασύρει τους Κρητικούς και εξευτελίζει την Κρήτη”.
Γράφει ο Νίκος Καζαντζάκης στην επιστολή του:
“Αγαπητέ φίλε
Πολύ Σ΄εφχαριστώ για το Άγιο Όρος καθώς και για το πολύτιμο χειρόγραφο που περιγράφει την Κουρά. Σου εσωκλείω μια κάρτα και Σε παρακαλώ δόστην του κ. Σωτηρίου που είχε την εβγένεια να μου στείλει το βιβλίο του. Ακόμα. Σ΄εφχαριστώ για το “Έθνος” που είχε τη διαμαρτυρία της Εταιρίας Λογοτεχνών. Μου στέλνουν τακτικά αποκόμματα εφημερίδων και παρακολουθώ τον πόλεμο του Καλού και του Κακού. Ό,τι κι αν συμβεί, στο τέλος το Καλό, αφτή ΄ναι η μοίρα του, θα νικήσει. Προ πάντων όταν προσωρινά νικηθεί. Θαρείς και παίρνει τότε φόρα και πείσμα και ξανασηκώνει ανίκητο κεφάλι.
Ελπίζω στον αγώνα να λάβουν μέρος οι Κρητικοί, αφτοί προπάντων, και να πουν αν το βιβλίο διασύρει τους Κρητικούς αγώνες και εξευτελίζει την Κρήτη! Σίγουρα ο τόνος στο βιβλίο αφτό ξεπερνάει την αλήθεια, και, ξεπαιρνώντας την, κατορθώνει να διατυπόσει πιστότερα την ουσία. Γιατί δεν είναι έργο “ρεαλιστικό”, που να περιγράφει με φυσιολογική ακρίβεια και με ανθρώπινο μέτρο τα λόγια και τις πράξεις των ηρώων.
Ο Καπετάν Μιχάλης είναι έργο “επικό” κι επομένως έτσι υπερφυσικά, έπρεπε να διαγραφούν οι χαρακτήρες. Το υπερφυσικό είναι το φυσικό μέτρο του έπους. Αφτά πολλοί δεν τα ξέρουν και ξαφνιάζονται για την υπερβολή. Μα όλο μου το έργο είναι επικό και οι ήρωες κινούνται στο πιο υψηλό πάτωμα της ζωής-εκεί δηλαδή, που ζουν και κυβερνούν οι “Ουσίες”. Στην αρχή σκόπεβα να βάλω κεντρικό ήρωα τον παππού σου τον Κόρακα. Μα ο ήρωας αυτός είναι ιστορικά γνωστός πολύ και δεν είχα δικαίωμα να του αποδόσω λόγια και πράξεις φαντασίας. Και λυπούμαι πολύ γιατί ήταν για ένα έπος, τέλειος.
Σε παρακαλώ σ΄όλο το δέντρο Κωνστανταράκη πες την αγάπη μου και ιδιαίτερα πες του Μιχάλη πως, καθώς χτες έμαθα, δύο ακόμα από την περίφημη ΣΤ΄τάξη μας, μας αφήκαν κι έφυγαν: Ο Χαρίλαος Στεφανίδης κι ο Βερνάδος. Πόσοι μένουμε ακόμη; Βάστα γερά καπετάν Μιχάλη, βαστάω κι εγώ, βαστάει κι ο Φανουράκης. Ένας ισπανικός στίχος λέει: Quiero vi vir porche mis muertos no mueram=Θέλω να ζήσω για να μην πεθάνουν οι πεθαμένοι μου! Αγάντα λοιπόν Βενιζέλο!
Στην “Ελευθερία” θ΄αρχίσει να τυπώνεται το τελεφταίο έργο, γραμμένο πέρυσι “Ο Φτωχούλης του Θεού” ο Άγιος Φραγκίσκος. Σε παρακαλώ παρακολούθησέ το να δεις με τι θρησκευτική συγκίνηση είναι γραμμένο κι οι παπάδες με κατηγόρησαν για άθεο!
Τελειόνω. Χαίρουμε που μου δόθηκε, ύστερα από τόσα χρόνια, η εφκαιρία να κουμεντιάσω μαζί Σου.
Ο Θεός μαζί Σου και με τους δικούς Σου πάντα.
Antibes 6-6-54. Ν. Καζαντζάκης
(Από την έκδοση του περιοδικού “Κνωσός” του Συλλόγου Κρητών Εξ Ηρακλείου “Κνωσός” το 1958)