Ο Νίκος Καζαντζάκης για τον Άγιο Μηνά
Νίκος Καζαντζάκης: “Αλάκαιρη η πολιτεία ήταν ένα φρούριο, η κάθε ψυχή ήταν κι αυτή ένα φρούριο, αιώνια πολιορκούμενο κι είχαν καπετάνιο ένα άγιο, τον Άι Μηνά, τον προστάτη του Μεγάλου Κάστρου…”
Εορτή του Αγίου Μηνά σήμερα Παρασκευή 11 Νοεμβρίου 2022 και οι απανταχού Ηρακλειώτες εορτάζουν τον πολιούχο άγιο τους και προστάτη του Ηρακλείου, με επίκεντρο τον επιβλητικό ναό του αγίου στο κέντρο του Ηρακλείου, τον μεγαλύτερο ναό της Κρήτης κι ένα από τους μεγαλύτερους στην Ελλάδα.
Πολλά έχουν ειπωθεί και πολλά έχουν ακουστεί για ένα άγιο, που τις δύσκολες εποχές της Τουρκοκρατίας, όταν οι Τούρκοι απειλούσαν με σφαγές τους χριστιανούς στο Ηράκλειο, επενέβαινε κι αποφεύγονταν οι βιαιοπραγίες, όπως πιστεύουν πολλοί.
Η παράδοση λέει, ότι το Πάσχα του 1826, ενώ οι χριστιανοί ήταν μαζεμένοι στο ναό και παρακολουθούσαν τη λειτουργία της Ανάστασης, όχλος μουσουλμάνων προετοίμαζε σφαγή εναντίον τους, η οποία αποφεύχθηκε με την επέμβαση ενός ηλικιωμένου αξιωματικού καβαλάρη.
Ο καβαλάρης αυτός έμοιαζε με το πρωτοπαλλήκαρο των Τούρκων, τον Αγιάν Αγά, που τους ηρέμησε και τους απέτρεψε από τη σφαγή των χριστιανών, Την επέμβαση αυτή του μυστηριώδη καβαλάρη οι χριστιανοί την απέδωσαν σε θαύμα του Αγίου Μηνά, πιστεύοντας, ότι ήταν αυτός, που παρουσιάστηκε στους Τούρκους κι όχι ο Αγιάν Αγά.
Από τότε ο Άγιος Μηνάς απεικονίζεται έφιππος ως Ρωμαίος στρατηγός και τιμάται ως προστάτης της πόλης του Ηρακλείου. Αλλά ας γυρίσουμε στο Νίκο Καζαντζάκη, που , όπως τόνισε ο Θεοχάρης Δετοράκης ,καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης, την Δευτέρα 6 Νοεμβρίου 1995, όταν παρουσιάσθηκε ο μνημειώδης τόμος “Μηνάς ο Μεγαλομάρτυς, ο άγιος του Μεγάλου Κάστρου”, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 100 ετών από τα εγκαίνια του Μητροπολιτικού Ναού του Αγίου Μηνά, “τους καιρούς του φόβου και των σφαγών ο Άγιος Μηνάς συνδέθηκε με την πόλη στενότερα κι έγινε ο υπερφυσικός προστάτης και φρουρός της, το στήριγμα και η ελπίδα της. Αυτό τον ιερό σύνδεσμο τον απέδωσε με σπάνια δύναμη ο Νίκος Καζαντζάκης στον “Καπετάν Μιχάλη”, σε μια από τις ωραιότερες εκφράσεις της λαϊκής λατρείας στην παγκόσμια λογοτεχνία:
“Αλάκαιρη η πολιτεία ηταν ένα φρούριο, η κάθε ψυχή ήταν κι αυτή ένα φρούριο, αιώνια πολιορκούμενο κι είχαν καπετάνιο ένα άγιο, τον Άι Μηνά, τον προστάτη του Μεγάλου Κάστρου. Όλη τη μέρα στέκουνταν ακίνητος στο κόνισμά του μέσα στη μικρή εκκλησιά του, καβάλα σε ψαρί άλογο , και κρατούσε όρθιο ένα κόκκινο κοντάρι. Κοντοσγουρογένης, ηλιοκαμμένος, αγριομάτης. Φορτωμένος με τα ασημένια ταξίματα, χέρια, μάτια, πόδια, καρδιές, που οι Καστρινοί είχαν κρεμάσει στη χάρη του και του ζητούσαν να τους γιάνει. Έμενε ακίνητος όλη τη μέρα και καμόνουνταν πως ήταν τάχατες μια ζωγραφιά-μπογιά και σανίδι. Μα ευτύς, ως έπεφτε η νύχτα και μαζεύουνταν οι Χριστιανοί στα σπίτια τους κι ένα ένα έσβηναν τα φώτα, έδινε μια,-αναμέριζε τα ασημένια ταξίματα και τις μπογιές, σπιρούνιζε το άλογό του και κι έφερνε βόλτα τους ρωμέϊκους μαχαλάδες. Έβγαινε περιπολία. Δεν ήταν μαθές αυτός για τους Καστρινούς μονάχα άγιος, ήταν ο καπετάνιος τους. Καπετάν Μηνά τον έλεγαν, και του πήγαιναν και του άναβαν κερί, και τον κοίταζαν πολλή ώρα και ποιος ξέρει τι παράπονα που αργούσε να λευτερώσει την Κρήτη.
Κάθε μεσάνυχτα, την ώρα, που είναι χαμένη στον ύπνο η πολιτεία, ο Άι Μηνάς κατεβαίνει αθόρυβα από το κόνισμά του, παίρνει σβάρνα τα μουράγια, διαβαίνει στις ρωμέϊκες γειτονιές, αν έχουν ξεχάσει κάποια πόρτα ανοιχτή, την σφαλνάει, αν κανείς χριστιανός είναι άρρωστος κι είναι φωτισμένο το παραθύρι του, στέκεται και παρακαλάει το Θεό να τον γιάνει. Μάτι ανθρώπου δεν έχει τη δύναμη να τον δει, μονάχα τα σκυλιά κουνούν τις ουρές τους, κι από τους ανθρώπους δυο μονάχα σε ολάκαιρη την πολιτεία…Κι άμα τελειώσει τη βόλτα του, χαράματα πια, γυρίζει πάλι στο κόνισμά του και κανένας δεν θα καταλάβαινε τι μυστήρια γίνουνται την πάσα νύχτα, αν δεν έβρισκε ο καντηλανάφτης ο Μούρτζουφλος, το πρωί, που πάει και συγυρίζει την εκκλησιά, το άλογο του Άι Μηνά ιδρωμένο…”
Ο επιβλητικός μεγάλος ναός του Αγίου Μηνά θεμελιώθηκε στις 25 Μαρτίου του 1862 ως εκδήλωση ευγνωμοσύνης του Ηρακλείου προς τον άγιο. Υπήρχε, βέβαια, ο μικρός Άγιος Μηνάς, που χτίστηκε το 1735 και στέγασε για πρώτη φορά, μετά την τουρκική κατάκτηση, την άστεγη μέχρι τότε Μητρόπολη Κρήτης.
Αρχιτέκτονας του μεγάλου ναού του Άγιου Μηνά, ήταν ο Ηπειρώτης Αθανάσιος Μούσης, ο οποίος είχε αναλάβει επίσης και το χτίσιμο του ναού του Αγίου Τίτου και το κτίριο, που στεγάζονται σήμερα η Περιφέρεια Κρήτης και τα Δικαστήρια.
Η ανοικοδόιμηση σταμάτησε στη διάρκεια της Επανάστασης του 1866 και συνεχίστηκε το 1882. Τα εγκαίνια του ναού έγιναν με μεγαλοπρέπεια το 1895 επί Μητροπολίτη Τιμόθεου Καστρινογιαννάκη κι οι γιορτές κράτησαν τρεις μέρες…
Ο Άγιος Μηνάς έζησε και μαρτύρησε στην Αίγυπτο,τέλος του 3ου,αρχές του 4ου αιώνα. Ήταν στρατιώτης κι αργότερα μοναχός στη Φρυγία, Φυλακίστηκε και βασανίστηκε άγρια-τον μαστίγωσαν, τον έγδυσαν και τον έσυραν γυμνό σε δρόμο με κοφτερές πέτρες-, λόγω της χριστιανικής του πίστης και τελικά βρήκε μαρτυρικό θάνατο επί Δiοκλητιανού (284-305).
Τα ιερά οστά του μεταφέρθηκαν στην Αίγυπτο και θάφτηκαν “εκεί, που κάνουν στάση οι καμήλες”..Ο τάφος του βρίσκεται σήμερα περίπου 40 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Αλεξάνδρειας κι ήταν σημαντικός τόπος προσκυνήματος μέχρι τον 10ο αιώνα.