Ποιός ήταν ο “Οπλαρχηγός Παπαμαλέκος” (1870-1912); Το κείμενο, που ακολουθεί δημοσιεύθηκε στο e-ptolemeos.gr. κι είναι του λαογράφου Γεωργίου Μ. Μπόντα. Ανάμεσα στ΄άλλα αναφέρει για την Μάχη της Σιάτιστας και τον Αποκορονιώτη Μακεδονομάχο:

Η μάχη της 4ης Νοεμβρίου 1912 για την απελευθέρωση της Σιάτιστας εντάσσεται στο κέντρο των πολεμικών επιχειρήσεων του Ελληνικού Στρατού της χρονιάς αυτής στη Δυτική Μακεδονία.
Η μάχη της Σιάτιστας είναι μια από τις πιο φονικές, αλλά και σπουδαιότερες από ιστορικής απόψεως, διότι με τη νίκη των Ελληνικών όπλων εξασφαλίστηκαν τα αριστερά νώτα από τον εχθρό και εδραιώθηκε η απελευθέρωση στη Δυτική Μακεδονία.
Η συμβολή των Κρητών στη μάχη της Σιάτιστας υπήρξε μεγάλη. Πολλά από τα τέκνα της εθελοντικά είχαν προστρέξει στην αγωνιζόμενη Μακεδονία, όπου εξετέλεσαν πιστά και αθόρυβα το καθήκον τους. Οι Γενναίοι Κρήτες αγωνιστές μαζί με τις δικές μας δυνάμεις χάρισαν την ελευθερία στην πόλη μας. Τιμή και δόξα σ’ αυτά και σ’ όλα τ’ άλλα αδέρφια μας των άλλων περιοχών, που πότισαν με το αίμα τους τα χώματα της Σιάτιστας.
Ένας από τους Κρητικούς που έπεσαν ηρωικά για την απελευθέρωση της Σιάτιστας είναι και ο Λεωνίδας Παπαμαλέκος από το Βάμο του Αποκορώνου Κρήτης, που ήταν επικεφαλής 63 ανδρών.
Να τι γράφει ο Σταύρος Κελαϊδης . Δικηγόρος- Οπλαρχηγός και αγωνιστής της μάχης της Σιάτιστας στο άρθρο του “ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΠΑΠΑΜΑΛΕΚΟΣ”, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ρεθύμνης “ΒΗΜΑ” στις 30 Μαϊου 1961”.
“Από την αρχή της επαναστάσεως της μεταπολιτεύσεως (1895-1898) από τους πρώτους, έλαβε μέρος και ο Ιερέας Μανώλης Μαλέκος, μονολεκτικά λέγονταν Παπα-Μαλέκος, με τους νεότερους αδελφούς του Λεωνίδα και Νικόλαο. Από τότε ακόμα και οι αδελφοί λεγόνταν Παπα-Μαλέκοι, χωρίς να είναι κληρικοί. Μπορεί και προς τιμή του Παπά, ο οποίος είχε διαφημισθεί από τις αθηναϊκές εφημερίδες και έγινε γνωστός σ όλο το πανελλήνιο. Μετά την μεταπολίτευση ο Παπάς εγκαταστάθηκε ως εφημέριος στον Πειραιά, όπου και πέθανε. Ο Λεωνίδας Παπαμαλέκος, ο ανδρείος εκείνος Κρητικός, ο οποίος ως άλλος Παπαφλέσσας της Κρήτης, ήταν από τους πρώτους που έλαβαν μέρος στο Μακεδονικό αγώνα και αναγνωρίστηκε ως αρχηγός. Ο Λεωνίδας Παπαμαλέκος μετά τον Μακεδονικό αγώνα στον οποίο πήρε ενεργό μέρος και έδρασε ήρθε και πάλι στον απελευθερωτικό αγώνα της Μακεδονίας να πάρει μέρος σ’αυτόν. Και συνεχίζει ο Σταύρος Κελαϊδης “Κατά την πολύνεκρον μάχη της Σιάτιστας (4 Νοεμβρίου 1912) εφονεύθη, αλλά το αίμα του, ως και των λοιπών πεσόντων και τραυματισθέντων, δεν πήγεν επί ματαίω, διότι έκρινεν οριστικώς την τύχην της πατριωτικωτάτης κι Ελληνικωτάτης αυτής πόλεως. Τον εκλαύσαμεν και τον εθάψαμεν μετά τιμών, ως έπρεπε”.
Το όνομά του είναι χαραγμένο στο ηρώο των πεσόντων της πόλης μας, μαζί με τα ονόματα των άλλων που έπεσαν στην ιστορική αυτή μάχη.
Ο Ιωάννης Αποστόλου στο βιβλίο του “ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΤΑΤΙΣΤΗΣ. Αθήνα 1929 γράφει για τον Λεωνίδα Παπαμαλέκο “Εις εκατόν μέτρων απόστασιν από της θέσεως μας το ανταρτικόν σώμα του Καπετάν Παπαμαλέκου πλησιάζει τον εχθρόν πενήντα βήματα, οι γενναίοι Κρητικοί μάχονται πλέον με τα περιστροφα των και εξάγουν τις πελώριες κάννες των. Δύο διμηρίαι τρέχουν εις ενίσχυσην των και οι εχθροί αντιλαμβάνονται πλέον τον κίνδυνο. Αλλ’ είναι αργά, η λόγχη του Έλληνος στρατιώτου και η κάμα του Κρητικού έχουν τον λόγο.Οι Κρητικοί δεν μάχονται, σφάζουν. Θέλουν να δείξουν στους Αλβανούς ότι δεν απέκτησαν την φήμη του παλικαριού χωρίς λόγο. Στα σέρια μωρέ τα στυλλιά. Ελάτε μωρέ, να σας δώσουμε τη Σιάτιστα πού’ χει όμορφες κοπέλες ο εχθρός προ της μανίας μας αυτής αρχίζει να απελπίζεται. Μεταχειρίζεται διάφορα μέσα να μας εξαπατήσει βοηθούμενος προς τούτο από την πυκνήν ομίχλην, η οποία δεν μας επέτρεπε να τον βλέπωμεν. Ακούομεν φωνάς. Μη κτυπάτε, μωρέ παιδιά, δικοί σας είμαστε, Έλληνες είμαστε. Γιώργο,Κώστα,Γιάννη.Και πράγματι πολλοί στρατιώται απατώμεθα και παύομεν προς στιγμήν το πύρ. Ακούεται όμως αμέσως η βροντώδης φωνή του Παπαμαλέκου.Βαράτε τα σκυλιά βαράτε τους. Ένα πυρ ομαδικόν ολοκλήρου της διμοιρίας μας στέλλει τον θάνατον εις τους εχθρούς. Ο Καπετάν Παπαμαλέκος ενθουσιάζεται και διατάσσει τους άνδρας του να επιτεθούν κραυγάζων. Στα χέρια στα χέρια. Μια σφαίρα του εχθρού κόβει τη φράσιν του εις το μέσον και σωριάζει τον λεβέντη καπετάνιο επάνω σε κάτι θυμάρια.Α! Τα σκυλιά εφάγανε τον καπετάνιο μας ακούονται τα μουγκρητά των παλικαριών του, τα οποία ορμούν πλέον με τις κάμες εναντίον των αφρισμένων Τουρκαλβανώνν, οι οποίοι προ της λύσσης φεύγουν, πηδώντες τους απότομους βράχους του βουνού σαν κατσίκια. Τα πολυβόλα μας μαίνονται, τα κανόνια μας ουρλιάζουν και τα ταχέα πυρά των τριών ταγμάτων μας βρέχουν τον θάνατον εις τους φυγάδας.”
Το θάνατο του Λεωνίδα Παπαμαλέκου ύμνησε ο Μακεδονομάχος Κρητικός Παύλος Γύπαρης με τους παρακάτω στίχους, που είναι δημοσιευμένοι στο βιβλίο του Αντρέα Γυπαράκη “ΚΡΗΤΕΣ ΜΑΚΕΔΟΝΟΜΑΧΟΙ 1903-1908.Αθήναι 1976:
“Καιροί που μας θυμίζουνε τις ένδοξες ημέρες
εις της Σιατίστης τα βουνά, που πέφτουνε οι σφαίρες.
Και εσύ, ετράβηξες μπροστά και σε θαύμαζαν όλοι,
μα σούρθενε εις την καρδιά φαρμακερό το βόλι…
Μα πρόφτασες και έδωσες θάρρος εις τα παιδιά σου
και ετιμήσανε κι αυτά, στη μάχη τ’ όνομά σου”.
Ο Ιδομενέας Παπαγρηγοράκης στην ποιητική του συλλογή “ΡΙΖΙΤΙΚΑ” αφιερώνει στον πολύκλαυστο Λεωνίδα Παπαμαλέκο το παρακάτω τραγούδι:

Μαύρο πουλίν-ν- εκάθισε, στου Βάμου τα σεράγια
και κελαηδεί λυπητερά και παραπονεμένα.
Μαλέκο Λεωνίδα μου, όμορφο παλικάρι,
απούχες το λιγνό κορμί και τη βεργένια μέση.
Η μαύρη γης σε χαίρεται , εις τη Μακεδονία.
Κλαίει σε Βάμος κλαίει σε, κι’ ούλη η Επαρχία ,
κι’ είναι για σένα τα βουνά, τ’ αποκορώνου μαύρα,
σαν να τα δέρνει άνεμος, και ταραχή μεγάλη.

Είχε πράγματι “ λιγνό κορμί” είχε “μέση σαν δαχτυλίδι” ψηλός και λιγνός , ντυνόταν πάντοτε “άψογα” είχε “γενάκι” περιποιημένο. Δεν θάναι υπερβολή, αν πω ότι ήτο από τους αντιπροσωπευτικότερους τύπους της Κρητικής Λεβεντιάς, γράφει ο Σταύρος Κελαϊδής.
Αντί άλλης κρίσεως περί της δράσεως των Κρητών και λοιπών στρατευμάτων παρατίθεται η ημερήσια διαταγή του Διοικητού του Στρατού Αντισυνταγματάρχη Α. Ηπίτη:
“Λαβών υπ’ όψιν μου αφ’ ενός με την μέχρι τούδε δράσιν και αυτοθυσίαν ήν κατά τας δυσχερείς ταύτας της πατρίδος περιστάσεις τα υπό τον Λοχαγόν Κατεχάκην εθελοντικά σώματα επεδειχθείσαν γενναιότητα κατά την μάχην της Σιατίστης, επαινώ ανεξαιρέτως πάντας τους υπό τας διαταγάς μου τεθέντας Κρήτας, συγχαίρων αυτούς δια τα γενναία και φιλοπάτριδα αισθήματα, άτινα τους οδηγούσιν εις τον κοινόν τούτον υπέρ της Πατρίδος αγώνα, πεποιθώς ότι και εις το μέλλον την αυτήν θέλουσιν επιδείξει γενναιότητα και πειθαρχίαν όντες βέβαιοι ότι ουδεμίαν ποιούμαι διάκρισιν μεταξύ αυτών και των λοιπών υπό τας διαταγάς ανδρών”.
Παράλληλα όμως με την παραπάνω ημερήσια διαταγή του διοικητού των Στρατιωτικών δυνάμεων Σιάτιστας τη συμβολή των Κρητών καθώς και των εντοπίων στην επιτυχία της μάχης της Σιάτιστας, ο λοχαγός του πυροβολικού Νικόλαος Κλάδας είπε για τους Κρήτες: “Πως αυτοί ήταν που έδωσαν κατ’ εξοχήν δείγματα εθελούσιας παντού της Ελλάδος, για δε τους Σιατιστινούς είπε, πως δεν περίμενε τέτοια δυναμικότητα και τέτοια πατριωτική έξαρση”.
Πόση μεγάλη σημασία είχε η νίκη της μάχης της Σιάτιστας μας τη λέγει σχετική έκθεση του Γ.Ε. Στρατού, απόσπασμα της οποίας έχει ως εξής: “ Η μάχη της Σιατίστης δια μεν τους Τούρκους υπήρξεν η χαριστική των βολή, διότι όταν εκείνοι είδαν ότι έχασαν, έχασαν και την ελπίδα να κρατηθούν στην Ήπειρο.Δι’ ημάς δε τους Έλληνες η μάχη εκείνη υπήρξεν πηγή δόξης και χαράς, διότι αν η Σιάτιστα έπιπτεν εις τους Τούρκους ίσως τα σύνορα της Ελλάδος να ήταν νοτιώτερον της Φλωρίνης”.
Ο αείμνηστος ποιητής Σπύρος Ματσούκας, που επισκέφτηκε τη Σιάτιστα τον Ιούλιο του 1918 αφιέρωσε στους ένδοξους νεκρούς της μάχης της Σιάτιστας ένα ποίημα με τον τίτλο “ΣΤΗ ΣΙΑΤΙΣΤΑ”. Να μερικοί στίχοι από το παραπάνω ποίημα:
Μα πριν χαθώ απ’τον τόπο σας για ζωγραφιά μου αφήνω το Σπύρο σας γονατιστό στα μνήματα εκεί πάνω.
Για τον Παπαπαλέκο μου το δάκρυ μου θα χύνω, και για τον Παπαδόπετρο μνημόσυνα θα κάμνω.
Γεια σας χαρά σας, βρέ παιδιά, και Κρητικά αστέρια σύντροφοι της ελευθερίας που με τον Καπιτσίνη βρήκατε μνήματα καρδιές Σιατιστινές, ξεφτέρια και μοιρολόγια αθάνατα γεμάτα καλοσύνη.

Στις 4-11-2004, έγιναν με μεγαλοπρέπεια τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Λεωνίδα Παπαμαλέκου, που τοποθετήθηκε πλησίον του Ηρώου των πεσόντων της Σιάτιστας, στην πλατεία του Τσιστοπουλείου Διοικητηρίου της πόλης, παρουσία των αρχών της πόλης και αντιπροσωπείας 200 πλέον Κρητικών.

Κεντρικός ομιλητής της εκδήλωσης ήταν ο Πάρις Σ. Κελαϊδής Δημοσιογράφος-Συγγραφέας, γιός του Σταύρου Κελαϊδή Δικηγόρου και οπλαρχηγού της μάχης της Σιάτιστας στις 4-11-1912.

Η προτομή έγινε με φροντίδα της Ομοσπονδίας Σωματείων Αποκορώνου.